ايوان مخوف

در 25 اوت 1530در خانواده واسيلي سوم  امپراطور روسيه فرزندي بدنيا آمد كه سال ها بعد به عنوان ايوان چهارم  واسيليويچ ملقب به ايوان مخوف مشهور گرديد. واسيلي از همسرش صاحب فرزندي نشد فلذا همسر خود را طلاق داده و با يكي از نجيب زادگان به نام  النا گلينسكايا ازدواج نمود. كه ايوان مخوف ثمره اين ازدواج بود. سه سال پس از تولد ايوان پدرش –واسيلي – در گذشت و ميراث فرمانروايي بر روسيه به فرزند سه ساله اش تفويض گرديد. بدليل كمي سن ايوان بناچار مادرش نيابت سلطنت را عهده دار شد. مدتي بعد ايوان تنها تكيه گاه خود يعني مادرش را نيز از دست داد. با مرگ نايب السلطنه هرج و مرج و تاراج در حوزه فرمانروايي امپراطور جوان گسترش يافت. طبقه بايارها(صاحبان زمين هاي بزرگ – اربابان ) نسبت به طبقه  موژيك (كشاورزان ) سخت گير هاي شديدي انجام داده و بسياري را از دم تيغ گذراندند. و با استفاده از عدم ثبات داخلي بر بخش هايي از فرمانروايي روسيه حاكم گرديدند.

در گير و دار حوادث ايوان نوجوان مراحل رشد خود را طي مينمايد. و با پرداختن به ورزش هاي توان فرساي آن زمان از جمله : رزم تن به تن و سامبو ( تركيبي از كشتي سنتي روسيه و كشتي تار تار مغولي) – شمشير زني و تيراندازي با كمان و... به پرورش قواي جسمي ميپردازد. با رسيدن ايوان به سن 16 سالگي مطران اعظم كليساي مسكو تاج امپراطوري را بر سر وي قرار داده و بدين ترتيب از سال 1546 رسما امپراطور روسيه ميشود . بدستور مطران اعظم گروهي از دوشيزگان نجيب زاده كه با توجه به نسب و تربيت خانوادگي دستچين شده بودند را جهت انتخاب همسر نزد ايوان جوان ميفرستند كه از ميان آنان آناستاسيا رومانوف  را به همسري برميگزيند.رومانوف ها از خانواده هاي متنفذ و ثروتمند روسيه بودند برادر آناستاسيا(همسر ايوان) رومن زاخارين بود كه وي فرزندي بنام نيكيتا داشت كه اين پسر جد اولين فرمانرواي رومانوف هاي روسيه يعني ميخائيل فئودرويچ رومانوف ميباشد. البته گفتني است كه خانواده رومانوف ها نزديك به 270 سال و تا انتهاي جنگ جهاني اول وپيدايش عقايد سوسياليستي و كمونيستي حاكم بر روسيه بودند.آخرين تزار روس نيز نيكلاي الكساندروويچ معروف به نيكلاي دوم از خانواده رومانوف ها بود.

نخستين دغدغه امپراطور جوان سركشي بايارها (زمين داران بزرگ) بود كه در نتيجه خلا قدرت مركزي  بر بخش هاي مختلف حاكم شده و حالت خودمختاري داشتند. لذا ايوان تصميم ميگيرد تا سپاه منظمي متشكل از دو بخش سواره نظام (قزاق) و پياده نظام (ستريلتسي) تشكيل دهد. قزاق ها سواركاران چابك و دليري بودند كه در قسمت جنوبي روسيه –قزاقستان فعلي-ساكن بودند كه به خدمت تزار روس درآمدند و هسته اصلي قدرت سپاه تزار هم بر اين نيروي جنگي بنا نهاده شده بود. و پياده نظام نيز با تفنگ هاي سر پر و توپ هاي برد كوتاه آنزمان تجهيز شده بود. ايوان با اتكا به قدرت نظامي توانست بزودي بربايارها غالب شده و انتقام سختي از آنان بگيرد. شايد بتوان گفت كه علت اصلي خشونت هاي شديد ايوان را بايد در دوران نوجوانيش جستجو نمود.نوجواني كه علي رغم عنوان فرمانروايي هيچ اقتداري نداشت واز نعمت پدر و مادر نيز محروم گرديده و بايار ها عملا بر امپراطوري او مسلط بودند.شاهد اين مدعا رفتار جنون آميز او در سن چهارده سالگي با آندره  شويسكي رهبر گروهي از بايارها بود كه بدستورايوان آندره را در قفس سگ هاي وحشي انداختند تا تكه تكه شود.

بعد از سركوب شديد بايارها و جنايت هاي فراوان ايوان در صدد ارائه كاريزماي ديني از شخصيت خود بر آمد و براي نخستين بار در تاريخ روسيه اقدام به تاسيس مجلس نمايندگان از سراسر روسيه نمود و در همانمجلس به ارائه شخصيت مذهبي و ديني از خود پرداخت از خشونت هاي قبلي خود عذر خواهي كرده و البته همه انها را در راه خدا قلمداد نمود.ايوان از قدرت كليسا و نفوذ مطران هاي مسكو بر اقشار مختلف آگاه بود لذا از موج اصلاحات ديني كه جديدا  در اسكانديناوي و شبه جزيره بالكان در راستاي  كاهش اختيارات كليسا و حاكميت آن برمردم  براه افتاده بود سود جست وبسياري از اموال هبه شده به كليسا و زمين هاي وقف شده و دارايي هاي كليسا را به نفع دولت مصادره نمود.و بدين ترتيب تا حد زيادي از اقتدار كليسا نيز كاسته شد. ولي براي جلوگيري از نارضايتي مطران ها يكي از كشيشان بنام سيلوستر را به عنوان يكي از دو وزير و نيز مشاور در امور كليسا برگزيد. و از ميان نجيب زادگان نيز فردي با درايت بنام الكسي آداشف را به عنوان وزير دومش انتخاب نمود. البته بعد ها در 1553 ايوان مطلع شد كه اين دو وزير و مشاوران عالي او با عده اي از بايارهاي خارج از كشور قصد توطئه عليه وي را دارند ولي با اين حال از كشتن آنها صرفنظر نموده و فقط از ان مقام عزلشان كرد!

در زمان امپراطوري ايوان باقيمانده تاتارهاي مغول بر نواحي شبه جزيره كريمه و مناطقي از سيبريه كنوني و قازان مسلط بودند و ساليانه مبالغي را به عناويني از امپراطور مسكو دريافت مينمودند. ايوان بر آن شد تا به سيطره تاتارها خاتمه دهد در اولين اقدام با سپاهي منظم به سمت مركز اصلي آنها در قازان حركت نمود و بعد از پنچاه روز محاصره با استفاده از مواد منفجره ساخته شده توسط يك مهندس آلماني ديوار قلعه قازان را شكافته و قريب به 25000 انسان بيگناه را از دم تيغ گذراند.و سپس عازم منطقه كريمه شد و جنايات مشابهي را در آنجا تكرار كرد.بدين ترتيب قسمت شرقي روسيه كاملا از نظر او پاكسازي شد.و حال در فكرغرب روسيه بود خصوصا  دسترسي به شاهراه اقتصادي درياي بالتيك . لذا توان نظامي خود را اينبار بر غرب متمركز نمود. حملات وسيع در اسلوني فعلي انجام گرفت كه فتوحات و شكست هايي در پي داشت.تمركز قدرت نظامي در غرب باعث قدرت گيري بايارها وايجاد اغتشاش در مناطق مركزي گرديد.البته اينبار كشيش ها و مطران ها نيز بدليل از دست دادن موقعيت قبلي در صدد شورش عليه ايوان برآمدند.

شخصيت بظاهر مذهبي و خداترسي او و مزيد بر آن عوامفريبي ايوان در حمايتش از اقشار آسيب پذير و كشاورزان فقير روسي  در طول سالهاي حكومتش با ايجاد مدارس و انبار هاي غله و رسيدگي به بهداشت و نيز تقسيم اراضي پس گرفته شده از بايارها در ميان اقشار ضعيف و متوسط مردم روسيه باعث شده بود كه از محبوبيتي بينظير در ميان اين طبقات بهره مند گردد.

ايوان با آگاهي از محبوبيتش در ميان مردم عادي روسيه در سال 1564 در يك حركت بيسابقه سياسي با خروج از مسكو و رفتن به يك دهكده  در اطراف رود ولگا رسما اعلام كرد كه چون بايارها و كشيشان در صدد كارشكني و قتل وي هستند از قدرت كناره گيري ميكند و البته بعدا از اقشار مختلف روسيه خواست تا اگر اورا هچنان شايسته خدمت ميدانند عليه بايارها و كشيشان قيام نمايند. بنابراين بر طبق پيش بيني هايش مردم روسه با اعتراضات گسترده بايارها و كليسا را مجبور نمودند تا بار ديگر قدرت به ايوان تفويض گردد.

ايوان نيز شروطي را براي پذيرش قدرت قرار داد.از جمله اعدام تمام مخالفان ايوان و نيز تقسيم روسيه به دو قسمت : قسمتي  تحت اختيار بايار ها كه بايد ماليات ساليانه بدهند و قسمتي زير نظر خود ايوان.

بدين ترتيب بار ديگر ايوان توانست فرصتي بدست آورد تا درنده خويي اش را آشكار نمايد .نزديك به 20000 نفر به عنوان مخالف با تبر گردن زده شدند. اموال آنان ضبط و زن و فرزندانشان نيز بعنوان برده بفروش رسيد.جالب انكه تمام اين وحشيگري ها در زير چهره مذهبي ايوان صورت ميگرفت .بدين ترتيب ايوان توانست با عوامفريبي  و حمايت اقشار ضعيف و ستمديده كشاورز با يدك كشيدن عنوان انقلاب بار ديگر برقدرت مستولي شود. همچنين ايوان توانست با استفاده از اختياراتيكه بدست آورده بود انتقام سختي از كشيشان و مطران هاي مخالف خود بگيرد از جمله در شهر نووگورود كه نزديك به 3000 راهب مسيحي را كه به زعم خود از مخالفانش بودند را ازدم تيغ گذراند.

اكنون ايوان در آستانه پنجاه سالگي  بود و در سايه قدرت شمشير و تبر و شكنجه توانسته بود حكومتي قدرتمند ويكدست برسرزمين هاي پهناور روسيه ايجاد نمايد. مخالفان همه قلع و قمع گرديده وساير اقشار نيزكه به ذات درنده خوي او آشنا شده بودند جرات هيچ اقدامي نداشتند.

ايوان در طول عمر پنجاه و چهار ساله خود شش زن را به همسري گرفت و صاحب 4 فرزند پسر شد. اولين فرزند وي در سن يك سالگي در اثر بيماري در گذشت. دومين فرزند وي ميخائيل نام داشت كه در واقع وليعهد پدرش به حساب مي آمد.گفته شده كه روزي همسر وي لباسي پوشيده بود كه قسمتي از بدن وي عريان مانده بود كه اين امر سبب عصبانيت ايوان ميشود و به عروسش حمله ور شده و باعث سقط جنينش ميگردد. ميخائيل با ديدن اين صحنه با پدر گلاويز شده و ايوان با عصايش ضربه اي بر سر فرزندش وارد آورده و ناخواسته مرتكب قتل فرزند ميشود.سومين پسر ايوان فئودور نام داشت كه به نوعي ناتوان ذهني بود و بعد از پدر تزار روس شد. و پسر چهارمش ديمتري نام داشت كه مبتلا به بيماري صرع و انقباض عضلات بود و مدتي بعد نيز در گذشت.

ايوان حدودا از چهل سالگي به بيماري نقرص و رماتيسم و درد مفاصل مبتلا شده بود و طبيبان براي تسكين درد هاي وي از معجوني گياهي كه حاوي مقادير بالايي از عنصر جيوه نيز بود  برايش تجويز نمودند.امروزه ميدانيم كه اين عنصر بشدت سمي بوده و باعث مسموميت و تحريك شديد سيستم اعصاب شده و نوعي بيقراري و تشويش در فرد استفاده كننده بوجود مياورد.در نوشته هاي مورخان به كرات به عصبانيت و بيقراري ايوان اشاره شده  كه با كوچكترين مسئله اي بشدت عصباني ميشده و تصميم به شكنجه و قتل طرف مقابلش ميگرفت. در بسياري موارد ايوان شخصا در سياه چال ها قصرش حاضر شده و به شكنجه زندانيان مپرداخت و با انگشتش چشم قربانيان را از حدقه بيرون مياورد .ريختن سرب داغ در حلق و زنده زنده سوزاندن قرباني از شكنجه هاي مورد علاقه ايوان بود.ايوان بعد از ارتكاب چنين جناياتي به كليسا رفته و از خداوند طلب مغفرت مينمود

سرانجام ايوان در سن پنجاه و چهارسالگي در 18 مارس 1584 در حالي كه بر روي تخت امپراطوري  به پهلو خوابيده و با بوريس گادونوف مشغول بازي شطرنج بود  دچار حمله قلبي شده و درگذشت.

بعد از سه قرن از ظهور ايوان مخوف  بار ديگر روسيه شاهد ظهور جنايتكار ديگري بنام استالين بود كه در سال 1922 به  عنوان نخستين رهبر حزب كمونيست  شوروي  بر سر كار آمد ودر طول سال هاي 1935 تا 1939 براي تحكيم پايه هاي حزب دستور پاكسازي مخالفان را صادر نمود كه به روايت مورخان نزديك به 9ميليون انسان بيگناه  در سراسر شوروي اعدام شدند.

در دوره زمامداري استالين بر شوروي كارگردان مشهور سينماي شوروي سرگئي ميخائيلوويچ  ايزنشتاين سازنده فيلم مشهور رزم ناو پوتمكين  در سال 1943 فيلم زندگي ايوان مخوف را در سه بخش توليد كرد كه بخش اول آن در سال 1944 اكران شد و در سال 1946 استالين كه به شدت مجذوب شخصيت ايوان مخوف بود به اين فيلم جايزه داد.