Der Student von Prag

دانشجویی در پراگ

فیلم دانشجویی در پراگ، محصول آلمان در سال 1913، از نمونه های اولیه ژانر وحشت محسوب می شود که از لحاظ بصری دربردارنده شکل اولیه برخی از مفاهیمی است که در فیلم های این ژانر فراوان مورد استفاده قرار می گیرد.

در این فیلم که کارگردانی آن را پل وگنر و استلان رای بر عهده داشتند،  پل وگنر، جان گاتوت و گرت برگر به ایفای نقش پرداختند.

فیلم، داستان دانشجویی به نام بالدوین است که در شهر پراگ تحصیل می کند. وی  که شمشیرزن ماهری نیز هست و با مشکلات مالی دست و پنجه نرم می کند، موفق می شود کنتسی را از غرق شدن نجات دهد. بالدیون که دانشجوی فقیری بیش نیست، نومیدانه عاشق کنتس می شود تا ابنکه روزی ساحری به نام اسکاپینلی به ملاقات بالدوین می آید و به او پیشنهاد امضای یک قرارداد می دهد؛ ثروت فراوان در ازای اینکه اسکاپینلی هر چه می خواهد از اتاق بالدوین بردارد. بالدوین یک لاقبا که می داند چیز به درد بخوری در اتاقش وجود ندارد، با شادی قرارداد را امضا می کند و اسکاپینلی در ازای مقدار زیادی پول، تصویر بالدوین را از داخل آینه بیرون می آورد و آن را با خودش می برد. بالدوین که گیج شده، اهمیت چندانی نمی دهد، چون به هر حال یک تصویر در مقابل ثروتی هنگفت اهمیت چندانی نمی تواند داشته باشد...

البته بالدوین به این فکر نمی کند که اگر بخواهد خودش را در آینه نگاه کند و تصویری نبیند، چه احساسی به او دست خواهد داد؟! یا اگر ببیند بالدوین دیگر، برای خودش راست راست در خیابان راه می رود و توجهی هم به او نمی کند...؟! شاید هم این نیمه دوم، در مواقع خاصی سر برسد و بساط عیش او را بر هم بزند..!

فیلم دانشجویی در پراگ که از اولین فیلم های سینمای اکسپرسیونیست به شمار می آید، با استفاده از مفاهیم به کار رفته در افسانه فاوست و برخی آثار دیگر، با موفقیت رو برو شد و بعضی ایده های موجود در آن بعدا نیز در آثاری مثل متروپلیس به کار گرفته شد.

یکی از صحنه های به شدت اکسپرسیونیست فیلم، صحنه ایست که بالدوین با عده ای سر میز قمار نشسته و نور، افراد دور میز را از پس زمینه تاریک پشت سرشان متمایز می کند. افرادی که می بازند، یکی یکی در تاریکی محو می شوند و در نهایت، بالدوین برای چند لحظه تنها باقی می ماند و ناگهان تصویر خودش در مقابلش ظاهر می شود که او را دعوت به بازی می کند.

یکی دیگر از صحنه های معروف فیلم هم زمانی است که تصویر بالدوین قدم به بیرون از آینه می گذارد و همراه اسکاپینلی می رود. بعدا فیلم های دیگر هم از صحنه های خروج تصویر از آینه به اشکال مختلف استفاده کردند. به علاوه، نمایش دادن دو بالدوین در یک فریم که در بعضی قسمت های فیلم شاهد آن هستیم، سبب می شود که این فیلم از نظر جلوه های ویژه نیز قابل توجه باشد.

با توجه به پیروزی نیروی شیطانی در پایان فیلم، می توان یکی از نقاط قوت دانشجویی در پراگ را (مخصوصا با توجه به زمان ساخت آن)، کلیشه ای نبودن پایان فیلم دانست. اسکاپینلی ساحر با اینکه حضور زیادی در فیلم ندارد، یکی از نمونه های اولیه شیاطین در فیلم های ژانر وحشت محسوب می گردد.

شاید یکی از انتقاداتی که بتوان به فیلم مطرح کرد، این باشد که پل وگنر- که بعدا در فیلم های دیگری از ژانر وحشت حضور موفق تری داشت- چندان مناسب نقش جوان دانشجو نیست، به خصوص اینکه در فیلم می شنویم که او شمشیرزن ماهر و شجاعی است، ولی اثر و نشانه چندانی از این گفته در خود بالدوین نمی یابیم.

در یکی از قسمت های فیلم بالدوین قرار است با نامزد کنتس دوئل کند، ولی بیننده، تصویری از این مبارزه نمی بیند و فقط از طریق نوشته های فیلم، از نتیجه آن آگاه می شود. در شرایطی که قرارهای کنتس و بالدوین در فیلم، بدون هیچ دلیلی و احتمالا تنها برای اینکه جو ترسناک تری ایجاد شود، در قبرستان صورت می گیرد (!)، استفاده از صحنه دوئل در فیلم می توانست به ایجاد دلهره و ترس بیشتر کمک کند.

یکی دیگر از نکته های قابل توجه فیلم، حضور شخصیتی به نام لیدوشکا است که دختری است با ظاهری شبیه کولی ها که به بالدوین علاقه دارد و نسبت به کنتس حسادت می کند. این دختر که به فکر بالدوین است، از دیوار خانه ها بالا می رود و دزدکی افراد را نگاه می کند و عجیب این است که هیچ کسی متوجه حضور او نمی شود، حتی در زمانی که کاملا مقابل افراد ایستاده و آنها را زیر نظر دارد! آخر داستان هم دیگر او را نمی بینیم، ولی طبیعتا چیزی نباید عایدش شده باشد و مشخص نیست اصلا چرا چنین شخصیتی در فیلم حضور داشت!

فیلم دانشجویی در پراگ، در شهر پراگ فیلمبرداری شده است و در آن مناظری از بناهای تاریخی و قدیمی پراگ نیز دیده می شود که تماشای آنها امروزه و با گذشت حدود صد سال از ساخت این فیلم خالی از لطف نیست.

با این اوصاف، شاید برای افرادی که علاقه مند به مطالعه ژانر وحشت از ابتدای پیدایش آن هستند، این فیلم شروع خوبی باشد.